Casharka kalfadhiga 10/21

Mawduuca B: Siinta ubadka meel gaar ah oo sugan

Utamsaidiaje taratibu mtoto au kijana kuwekwa katika ulezi ili ajihisi kwamba ana sehemu binafsi, na kuhisi kwamba yuko katika familia?

Ilmo kastaa waa inuu lahaadaa meel u gaar ah: Ka qaybgeli ilmaha qurxinta qolkiisa ama bannaankiisa. Cunuga wuxuu ku yeelan karaa kursi u gaar ah miiska cuntada. Waxa laga yaabaa inay lahaan karto sanduuq shakhsi ahaaneed oo xidhan ama armaajo uu ilmaha oo keliya furi karo. Ilmuhu waa inuu sidoo kale haystaa booskiisa gaarka ah: xaqa uu u leeyahay inuu ku nasto qolkiisa ama goobtiisa. Carruurta leh dhibaatooyinka niyadeed ama dabeecadda, xitaa hawlaha fudud – sida dhowr saacadood oo dugsiga – waxay noqon karaan kuwo aad u daal badan. Dhibaatooyin badan ayaa laga hortagi karaa haddii ilmuhu ogaado “hadda waxaan haystaa saacad aan ku nasto, ciyaaro, ama sameeyo shaqada gurigayga”. Qorshaynta waqtiyo gaar ah oo joogto ah ayaa aad waxtar u leh. Carruurta dareenkoodu liito waxay u muuqdaan inay aad u kooban yihiin ama aad ugu dheeraadaan qolkooda. Sidaa darteed, in lagu heshiiyo hab-shaqeedka joogtada ah ee hakadyada gaaban waxay ka hortagi kartaa daalka iyo xanaaqa.

Loogu talagalay dhallaanka iyo socod-baradka: Meesha shakhsi ahaaneed waxay sidoo kale noqon kartaa shay sida orso-teddy, doll, funaanad gaar ah, iwm. Kala hadal heshiis guriga dhexdiisa: sidee xubnaha kale ee qoyska u muujin karaan inay ixtiraamayaan lahaanshaha ilmaha ee shayga ? Lahaanshaha xayawaan gaar ah – sida mas’uul ka ah daryeelka dibi, riyaha, digaagga, ama xayawaan kale, – waxay kor u qaadi kartaa ku-xidhnaanta. Carruur badan ayaa ku bilaaba habka ku-xidhka iyagoo ku xidhxidhan xayawaanka. Tani way ka dhib yar tahay ku xidhnaanta qofka.

Si loo kaalmeeyo wacyigalinta koriinka ee ilmaha/ socod baradka ah ee naftiisa: Ku ciyaarista muraayadaha, ama u ogolaanshaha ubadku inuu codkiisa ka maqlo taleefanka gacanta ama cajalad duubuhu waxay taageeri kartaa wacyiga “Haye, kani waa aniga”! Wada xaajoodka maalinlaha ah, waalidka korinta ayaa si fudud u odhan kara waxa ilmuhu samaynayo (“hadda waxaad isku dayaysaa inaad badhanto shaadhkaaga – ma fududa, laakiin waxaad sii wadaysaa inaad isku daydo). Ka hadalka arrintan waa hab fiican oo lagu caawinayo ilmaha inuu ogaado sida ficiladu u saameeyaan dadka kale, iyo sida loo dhegeysto, u fekero oo looga jawaabo. Tani waxay ka caawinaysaa cunuga inuu fahmo sida loo dhaqmo marka la dhexgalo. Ogaanshaha sida dabeecadu u saamayso dadka kale waa shay caruur badan oo la diiday ay dhibaato kala kulmaan fahamka sababtoo ah waxay heleen hagitaan yar horaantii noloshooda. Markaad siiso ilmaha jawaab celin: kaliya ka hadal isdhexgalka ugu wanaagsan uguna wanaagsan. Ha tilmaamin wax jawaabo ah oo aan habboonayn. Diirada saar falalka togan. Ka dhig mid joogto ah inaad sawir ka qaaddo ilmaha toddobaad kasta ama bil kasta haddii aad haysato kamarad, oo ka hadal isbeddellada jireed iyo horumarka uu ilmuhu la kulmo. Waxaad cabbiri kartaa oo aad la socon kartaa inta uu ilmuhu koro adiga oo ku calaamadeynaya cajalad ama qalin gidaarka. Hawshani waxay sidoo kale kor u qaadaysaa wacyiga ilmaha laftiisa (“Wow! Waxaad kortay rubuc inch – lix bilood oo keliya! Sidee ayay u dareemaysaa inay aad u weyn tahay?”).

Hawlaha loogu talagalay carruurta waaweyn iyo kuwa kurayda: Wakhti go’an maalin kasta (wakhtiga jiifku waa wanaagsan yahay), kala hadal yar yar ilmaha ama qofka dhalinyarada ah oo ku saabsan waxa dhacay maalintii (ama wax kasta oo danaynaya qofka). Kala hadal oo ku heshiiya ilmaha sida tan loogu qoro buug-yaraha gaarka ah. Si tartiib ah, ilmaha laftiisa ha qoro wax yar oo kooban. Haddi ubadku ay dhibaato ka haysato wax akhriska, soo koobida waxa lagu qori karaa adiga ama taleefanka gacanta ee ilmaha. Tani waa waxqabad fiican si aad ula heshid dhammaan waxyaalihii dhacay maalintii, oo la baro ilmaha in uu si deggan uga fiirsado waxa uu u malaynayo iyo waxa uu dareemayo. Ka sokow, hawshani waxay wanaajisaa xusuusta iyo aragtida fog.

Marmar, waxaad sawiro ka qaadi kartaa dhaqdhaqaaqyada ilmaha oo waxaad geli kartaa buugga. Wixii macluumaad ah ee ku saabsan qaraabada ilmaha waa in sidoo kale lagala hadlaa ilmaha oo la xuso.

Daryeelaha oo duubaya waxqabadka ilmaha

LIIS-HUBINEED EE FAHAMKA

10 daqiiqo

• Sidee bay talooyinkani kuu dhiiri galiyeen? Maxaad ku samayn kartaa guriga?
• Sideed uga caawin kartaa in ilmuhu uu aad uga warqabo naftiisa, oo uu fahmo sida uu ula dhaqmo xubnaha kale ee qoyska?
• Waa maxay dhaqdhaqaaqyada aad u malaynayso inay ka caawin doonaan ilmahaagu inuu aad u ogaado dabeecadiisa, iyo sida habdhaqankani u saameeyo dadka kale? Tusaale ahaan: ku qor xusuus-qor maalin kasta, ku duub muuqaal teleefankaaga gacanta, ku ciyaarista muraayadaha, iwm.